Dr Adam Kubacz

                                                  Ulice i drogi Miechowic przed 1945 rokiem

Ważnym elementem życia dawnych wsi były drogi i szosy. Potem pojawiły się ulice. Pełniły one funkcje komunikacyjne i dojazdowe. Były one wytyczane od średniowiecza. Wraz z rozwojem osady Miechowice pojawiało się coraz więcej dróg. Najstarszą drogą przebiegającą przez gminę miechowicką był trakt (potem określony jako „Chausse czyli szosa ) biegnąca od Bytomia w kierunku Pyskowic. Na terenie tej szosy znajdowały się także miejsca poboru opłat drogowych. W XVI wieku przy obecnym placu szpitalnym  (na tzw. Szkarotce) zlokalizowano punkt poboru opłat to znaczy myto.

Stan szosy budził poważne zastrzeżenia. Wymagało to poprawy jej nawierzchni. Pierwsze udokumentowane prace remontowe prowadzono w latach 20. XIX wieku, choć już pod koniec XVIII wieku mieszkańcy musieli dostarczać siły roboczej do poprawy sieci drożnej na terenie ziemi bytomskiej. Od ułożonych w poprzek na drodze desek pochodzi jej nazwa „dylowana droga. Dlatego też nie było łatwo po niej poruszać się. Po obfitych opadach ludzie grzęźli w błocie.

Z biegiem  czasu wzdłuż drogi zakładano lokale gastronomiczne (arendy, szynki), co podkreślało jej znaczenie jako szlaku komunikacyjnego. Poważniejsze prace modernizacyjne miały miejsce w początkach XX wieku, kiedy zaczęto ją poszerzać i dbać o jej należyty stan.
 

Do najstarszych dróg zaliczały się te, które prowadziły do sąsiednich  miejscowości, jak np droga mikulczycka czy czarna droga (Schwarz Weg) wiodąca do Rokitnicy (pierwotna nazwa utrzymała się do lat 70.). Korzystali z niej parafianie z bytomskiej części Rokitnicy uczęszczający na nabożeństwa do starego kościoła miechowickiego. W czasach nowożytnych wytyczono ponadto kilka duktów w miejscowych lasach, które są widoczne na dokumentach z końca XVIII wieku pokazujących granice dawnych Miechowic.

Sieć drożna rozwijała się wraz z przekształcaniem się gminy wiejskiej w przemysłową. Na szkicach sytuacyjnych pochodzących z 2 połowy XIX wieku określano je od pełnionych przez nie funkcji: droga główna, „droga dojazdowa”, „droga komunikacyjna, „wiejska droga czy „droga polna. Niektóre z nich funkcjonowały już długi okres czasu stąd określano je jako „stare drogi. Z biegiem czasu przekształciły się one w pierwsze ulice.

Jedną z najstarszych była jest ulica Dolna (dawniej Mittelstrasse), której początki sięgają przełomu XVIII/XIX wieku. Jednakże nie mogła ona pełnić poważniejszej roli, gdyż zaraz za nią przepływał potok (zasypany po II wojnie światowej). Na przełomie XIX i XX wieku coraz większą znaczenie zaczęła pełnić obecna Stolarzowicka (jej końcowy odcinek był zwany „stolarzowicką ulicą leśną” – co potwierdza plan pochodzący z 1926 roku).

Na dawnych planach sytuacyjnych, pochodzących z połowy XIX wieku zaznaczano istnienie dróg głównych i komunikacyjnych. Od lat 70. XIX wieku korzystali miejscowi spedytorzy i wekturanci transportujący urobek z miejscowych szybów do macierzystej kopalni „Fryderyk w Tarnowskich Górach. Około połowy XIX wieku pojawiły się także miejsca poboru opłat na granicach pomiędzy gminami. Taki punkt „celny istniał na końcu ulicy Łanowej na granicy z Karbiem. Na przełomie XIX i XX wieku rosnąca ilość transportów z miejscowych szybów stanowiła duży problem dla miejscowej społeczności. Stan obecnej ulicy Warszawskiej i Andersa pozostawiał wiele do życzenia. Do tego dochodziła groźba potrącenia osób udających się na sobotnie, które odbywały się na Marktplatzu (dziś Pl. Niepodległości). W 1907 roku członkowie rady gminy wystąpili z postulatami ograniczenia ruchu na niektórych drogach i skierowania furmanek na boczne drogi. Przy okazji pojawił się problem poszerzenia dróg i naprawy ich nawierzchni. Około 1907 roku władze gminy wydały uchwały zmierzające do ochrony  krajobrazu zabudowy wzdłuż głównej szosy (Chausse). Po 1910 roku wiele w tej dziedzinie zrobił nowy naczelnik gminy –Hugo Lazarek.

Wytyczanie ulic nastąpiło z początkiem XX wieku, co było wynikiem zwiększającej się liczby ludności. Niewątpliwie było to związane z uruchomieniem kopalni „Preussen (potem „Miechowice). Wkrótce potem pojawiły się pierwsze ich nazwy. Mniej więcej w tym samym okresie zaczęto wprowadzać stopniowo nazewnictwo ulic i dróg.

Spora liczba nazw ulic odwoływała się do topografii lub prowadzonej przez człowieka działalności. Część nazw odnosi się do nazw kulturowych i obiektów wzniesionych przez człowieka (Browarniana, Droga do Leśniczówki, Ostoi Pokoju, Grytzbergstrasse, Kościelna, Klasztorna, Młyńska, Parkowa, Szkolna, Szpitalna Lazarettstrasse, Plac Zamkowy, Zamkowa). Szkoda, że niemal wszystkie oprócz dwóch ostatnich po Ii wojnie światowej zniknęło z wykazu placów i ulic. Utrzymały się natomiast większość nazw odwołujących się do nazw miejscowości, w kierunku których biegły te ulice (Bobrecka, Karbowska, Stolarzowicka, Reptowska, Rokitnicka (obecnie Frenzla). Po 1935 roku ulica Stolarzowicka i Rokitnicka część dzisiejszej ulicy Frenzla otrzymały nowe brzmienie. Zresztą drogi te należą do najstarszych i najważniejszych dróg na terenie gminy. Kilka z nich wskazywało na dawne tradycje górnicze Miechowic i okolic, Neuvictoriastrasse, Szyb Pilgera czy ulica Fryderyka (od kopalni „Fryderyk nazwanej na cześć króla pruskiego). Z kopalnią „Preussen wiązała się nazwa „Grubenhof  (podwórzec kopalniany). Do dawnej rolniczej przeszłości Miechowic odwoływała się ulica Łanowa kierująca się w stronę Karbia (bardzo dawna droga).

Ważną funkcję komunikacyjną pełniła dzisiejsza ulica Zjednoczenia (Verbindung) stanowiąc łącznik pomiędzy ulicą Stolarzowicką i Lazarettstrasse (dzisiaj Wolnego). Trudno jednoznacznie wyjaśnić dawną nazwę ob. ulicy Gołąbka Schlageterstrasse. Kilka innych nazw odwoływało się do dawnego krajobrazu i nieistniejących zbiorników wodnych. Na istnienie dawnego źródła Potoku Miechowickiego (w górnej części Miechowic) wskazywała ulica Am Graben ( w polskim brzmieniu W Rowie). Kolejną nazwą wskazującą istnienie innego cieku wodnego była Kanalstrasse. Nazwa Źródło Klary upamiętniała inne znane ujęcie wodne.

Kilka innych określeń wskazywało na usytuowanie lub szerokość konkretnej ulicy (Wąska, Stroma). Znaczącą część nazw stanowiły nazwy pamiątkowe na cześć znanych osobistości, w tym wielu miechowiczan. W ten sposób uczczono fundatorkę szpitala Valeskę Winckler, twórczynię Ostoi Pokoju Ewę Thiele Winckler, księdza Norberta Bonczyka oraz znanego miechowickiego proboszcza Johanna Kubotha. Również ostatni właściciele Miechowic posiadali osobną ulicę. Nie zapomniano także o miejscowych chłopach. Jedna z ulic upamiętniała znaną rodzinę miechowicką Wikarków, dwie poświęcone były przedstawicielom dwóch bogatych rodów chłopów miechowickich: Kaczmarzyków i Madeiskich. Z tym jednak, że ulice te nazwano imionami tych znanych postaci: Alberta i Felixa. Nie zapomniano o wybitnych indywidualnościach związanych z kulturą niemiecką (Goethe, Holtei, Mozart, Schiller).. Kilka z tych nazw funkcjonowało tylko przez krótki czas.

Pochodzenie niektórych nazw ulic jest niejednoznaczne. Tak jest w przypadku Skaletzstrasse (dzisiaj Graniczna) biegnącej wzdłuż granicy Miechowic i Bobrka czy też Hermannstrasse. W tym pierwszym przypadku być może chodzi o jednego z pierwszych naczelników gminy Karb. Nie mogło obyć się bez polityki i odwołań  do państwa pruskiego i jego tradycji  (Hohenzollernstrasse, Kurfürststrasse, Kronzprinzstrasse). Niewątpliwie polityka zadecydowała o nazwaniu głównej drogi wiodącej z Bytomia do Pyskowic nazwiskiem niemieckiego głównego wodza armii niemieckiej podczas I wojny, a potem prezydenta Republiki Weimarskiej- Paula von Hindenburga. Podobnie było w przypadku bohatera spod Waterloo generała Blüchera (przez krótki czas jego nazwa ochrzczono późniejszy plac Słoneczny). W początkach lat 20. przez krótki czas we Miechowicach znajdowała się ulica na cześć znanego pruskiego stratega feldmarszałka Helmuta Karla Bernharda von Moltke. W latach 20. radni z ramienia miejscowych socjalistów do patronów miejscowych ulic wprowadzono Eberta, socjaldemokratycznego prezydenta Republiki Weimarskiej.   Na terenie Parku Miechowickiego funkcjonowały także nazwy dróg, placów
i ścieżek leśnych. Większość z nich odnosiła się do właścicieli Miechowic, dawnych szybów należących do dawnej kopalni „Fryderyk
bądź tez do ptaków występujących na tym obszarze parkowo- leśnym. W kilku przypadkach nadawano im nazwy imion osób trudnych do zidentyfikowania np. droga Tomasza. Dwie z tych dró
g widniaływ zestawie ulic dzielnicy jeszcze w latach 80.

Po 1934 roku pojawiło się kilka nazw wskazujących jednoznacznie na zachodzące zmiany polityczne w Niemczech. Niewątpliwie najważniejszą korektą stało się przemianowanie Placu Targowego na Plac Adolfa Hitlera. Odzyskanie przez III Rzeszę Zagłębia Saary upamiętniono ulicą Saarlandstrasse. W okresie wojny wprowadzono nazwę Staromarchijska (najstarsza część historycznej krainy- Brandenburgii). W latach 30. jedna z ulic (część autorów twierdzi, że była to droga czyli „weg) upamiętniała znanego działacza nazistowskiego na Śląsku - Helmuta –Brücknera (w latach 1925-1934 pełnił on funkcję gauleitera Śląska).

Kolejne zmiany nazewnictwa zostały wprowadzone po 1945 roku. Usunięto wówczas nazwy niemieckie. W kilku przypadkach wprowadzono polskie ich odpowiedniki. Szkoda, że czynniki polityczne doprowadziły do usunięcia wielu historycznych nazw ulic.

Osobną kwestią jest wyjaśnienie nazw tych ulic i dróg, zabudowy zlokalizowanej wzdłuż nich (wraz z zachodzącymi zmianami w ciągu całego XX wieku), podobnie zresztą jak zmiany nazewnictwa dokonywane po II wojnie światowej (bardzo często).                                                         


Dr Adam Kubacz

                                       Nazwy ulic Miechowic dawniej i dziś

Albertstrasse (po wojnie używano nazwy Wojciecha, ob. Alberta) -nazwa od imienia bogatego chłopa Kaczmarczyka. Jej przedłużeniem była droga Szyb Pilgera. Niestety, droga ta jest obecnie przecięta obwodnicą. Ulica Alberta wyznaczała (od strony południowo -wschodniej) granicę pomiędzy dwomparafiami miechowickimi. Najprawdopodobniej była to bowiem granica dzieląca Dolne i Górne Miechowic.

Alt Dorffstrasse czyli Starowiejska (odnosząca się do dawnego charakteru Miechowic). Niewykluczone, iż nazwą ta błędnie oznaczono Stolarzowicką lub też pomylono ze Stolarzowicami, gdzie istniała taka ulica.

Altmarchestrasse (Staromarchijska), nazwa pojawia się w dokumentach wystawionych po 1940 roku. Stara Marchia stanowi najstarszą część składową Marchii Brandenburskiej krainy historycznej leżącej w przybliżeniu pomiędzy lewym brzegiem Łaby położonej pomiędzy Hamburgiem i Magdeburgiem na południu.

Am Graben (od 1945 roku jako Chopina, ob. Wodna)– dosłowne tłumaczenie oznacza
w rowie Miechowickim (tłumaczenie niemieckiej nazwy „Grabenwasser“). Ulica ta została wytyczona przed 1926 roku w pobliżu źródeł tego cieku. Z pewnością istniały one jeszcze
w początkach XX wieku. Powojenna nazwa tylko pośrednio do niej nawiązuje, wskazując na istniejący tam dawniej potok.

Baracke (Baraki)- nazwa ta pochodziła od tymczasowych budynków mieszkalnych powstałych dla przesiedleńców z polskiej części Górnego Śląska. Powstały one zaraz po 1922 roku. Ze względu na brak odpowiedniego określenia na ten obszar podczas wyborów samorządowych z poczatku lat 20. jako miejsce zameldowania danego kandydata w wyborach podawano nazwę baraki.

Blücherplatz (po 1925 roku Sonnenplatz, ob. plac Słoneczny)-w 1923 roku związek przesiedleńców starał się o wzniesienie na tym obszarze kilkunastu baraków dla niemieckich optantów z terenu polskiego Górnego Śląska. Powstało ono z inicjatywy miejscowego oddział opiekującym się przesiedleńcami (Verein der Fluchtinge und Vertrangten V. H. O.) Miano tam wznieść łącznie kilkanaście tymczasowych obiektów, projektowano tam pomiędzy budynkami kilku ulic oraz ratusza. Ostatecznie powstały dwa budynki, a w latach 30. szkołę. Kilka lat później projektowano wzniesienie na tym placu okazałej sali gimnastycznej. Jednym z wariantów było połączenie tego obiektu z budynkiem szkoły nr 1.

Blücherstraße (po II wojnie światowej  jako T. Kościuszki, ob. J. H. Dąbrowskiego)- była to nazwa pamiątkowa na cześć generała pruskiego, który w czerwcu 1812 roku walnie przyczynił się do pokonania Napoleona pod Waterloo. Po 1945 roku nazwę tą zmieniono. Postać przeciwnika Napoleona zamieniono na jego gorącego poplecznika. Patronem tej ulicy jest polski generał, twórca Legionów Polskich we Włoszech w 1797 roku.

Bobreckerstrasse (po wojnie przetłumaczonej jako Do Bobrku, ob. Bobrecka) -nazwa jednoznacznie wskazująca, że wiodła w kierunku nieodległego Bobrka.

Bobrecker Weg-droga biegąca w kierunku Bobrka. Inne jej wyjaśnienie może wiązać się z istnieniem na północ od pałacu w XV wieku potoku Bobrecker- Bach wymienionego
w dokumencie z XV wieku (niezachowanym). Nazwę to można tłumaczyć od występujących tam niegdyś bobrów. Nazwa ta pojawiała się w dokumentach gruntowych Miechowic od lat 20. XIX wieku.

Bontzekstrasse (po wojnie na ks. Bonczyka, od 1950 roku zmieniono na Bonczyka) nazwa upamiętniająca bodaj najwybitniejszego obok Matki Ewy miechowiczanina. Ulica odchodząca od głównej drogi w kierunku ulicy Kościelnej. Na jednym z planów z lat 30. (zamieszczonym przez Schymę w swojej książce) ulica ta została błędnie umiejscowiona.

Braustrasse (Browarniana-ob. Hutnicza), nazwa kulturowa nawiązująca do istniejącego tam niegdyś browaru. Obiekt ten powstał przed 1859 roku, obok tzw. Seiteneweg czyli przy bocznej drodze[1]. Konkretnie usytuowany był u wylotu – przy dzisiejszej ulicy Frenzla. Początkowo jego właścicielami byli Winklerowie, potem Tiele – Winkler. Jednym z pierwszym jego dzierżawców był kupiec Louis Altmann (najprawdopodobniej Żyd). Od jego żony zakład ten odkupił w 1887 roku Max Wechselmann (jego nazwisko widnieje na pocztówce litograficznej z pocz. XX wieku).Od 1896 roku przeniósł do Bytomia. Browar ten potem dzierżawiony przez Samuela Foerstera. W 1894 roku dzierżawca ten był jednym z radnych Miechowic. Obok browaru znajdowała się piwnica do składowania piwa. Zakład funkcjonował zapewne do początku XX wieku. W początkach XX wieku prowadzono tam także wyszynk wódki. Na pocztówce z 1912 roku widoczny był napis informujący o produkcji wódki w tym dosyć okazałym budynku z końca XIX wieku. Obiekt ten miał cechy neogotyckie (istniał on jeszcze w latach 60.). Trudno jednak stwierdzić, czy istniała tam restauracja. Naprzeciwko niego w 1859 roku znajdował się dom mieszkalny będący własnością rzeźnika Ziemieńskiego. W pobliżu zaś stał dom Lukaschika wraz ze stodołą i chlewem. Ulica Browarniana należała do najstarszych nazw, pojawia się ona w dokumentach przed 1904 rokiem. Dzisiejsza nazwa błędnie sugeruje, że wiedzie w kierunku huty. Najbliższa huta znajdowała się w sąsiednim Bobrku. Przy tej ulicy miały miejsce tragiczne zajścia w styczniu 1945 roku.

H. Brücknerstrasse (Schyma w swojej monografii określil ją jako weg czyli droga)-nazwa ta pojawiła się w wykazie ulic po 1933 roku, zapewne znajdowała się w pobliżu ówczesnej Lazarettstrasse (ob. Wolnego). Na planie katastralnym z 1934 roku zaznaczono ją jako ulicę mającą przebiegać równolegle pomiędzy dzisiejszą ulicą Opolską i Nową. Nazwy Nazwa tą dzisiaj należy utożsamić z bocznych odnóg odchodzących od tych dwóch ulic, która nie ma obecnie nazwy (nie ma tam też przy niej żadnej j zabudowy). H. Brückner (1896-1954), znany działacz nazistowski, w 1921 roku przebywał na Górnym Śląsku wraz z oddziałem Ib –Nord działającym w ramach oddziału Selbschutzu, od 1925-1934 był gauleiterem Śląska, zdymisjonowany po puczu Röhma, od 1938 roku pracował jako robotnik w Rostocku, przez krótki czas w 1945 roku przebywał w niewoli sowieckiej.


 

[1]Na planie sytuacyjnym z 1867 roku pojawia się informacja o likwidowanym browarze (cassireren BBrauerei) istniejącym na terenie parku pałacowego, gdzie potem powstała kuźnia. Obiekt ten usytuowany niemal naprzeciwko gospody, która należała potem do M. Mazu. Lokal ten był usytuowany przy dzisiejszym placu 

Ebertsstrasse (trudna do zlokalizowania na mapie)- miała upamiętniać pierwszego prezydenta Republiki Weimarskiej – Eberta. Wprowadzona została po 1925 roku dzięki inicjatywie socjaldemokratów niemieckich.

Engestrasse (ob. Wąska)-ulica nazwana zapewne od jej pierwotnej szerokości. Polska nazwa jest tłumaczeniem z niemieckiego.

Fasaneriestrasse (Bażantarniana, do 1951 roku jako Stalmacha-dzisiaj Daleka) -należy do nazw kulturowych, W pobliżu dzisiejszego posterunku policji znajdowała się ongiś bażanciarnia. Hodowla bażantów jako ptaków łownych była bardzo popularna na Górnym Śląsku. Miejscowi właściciele lubili bowiem polować. Bażanciarnia powstała zapewne przed 1841 rokiem. Oprócz bażantów trzymano tam także kilka gatunków kuraków, którym dostarczano kilka gatunków zbóż. Współczesne określenie można tłumaczyć oddaleniem tej drogi od dawnego, starego centrum miejscowości. Przy drodze prowadzącej od Bażanciarni niegdyś znajdował się dom należący do wdowy Walosczyk, naprzeciw którego znajdowała się posiadłość Kruschinskiego. W pobliżu znajdował się okazały budynek należący do Demetriusa Kleina. W 1862 roku dobudowano do niego boczne skrzydło. Droga wiodąca od Bażanciarni zbiegała się nieco dalej ze ścieżką prowadzącą do kopalni Fryderyka (Friedrichsgrube).

Feldstrasse, wcześniej Feldweg (ob. Pogodna)-dawna nazwa wskazywała, że droga wiodła w kierunku pól rozciągających się w południowo – wschodniej części gminy. W 1862 roku u zbiegu tej drogi z głównym szlakiem wzniesiono piec do wypalania cegieł. Zbudował go krawiec Johann Jakschik. W ten sposób dorabiał sobie wypiekaniem chleba. Nie posiadał on bowiem wielkiej działki rolnej. W zestawieniach ludności określany był jako ćwierćchłop (viertelbauer). Od końca XIX wieku powstawały w przy niej okazały zabudowania. Jedną z bardziej okazałych zagród była posesja należąca do V. Wagnera. W 1891 roku niedaleko niej istniały pozostałości szybu „Werner“.

Feldweg II (potem Flurstrasse czyli Łanowa)-droga niemal prosto biegnąca się pośród pól uprawnych w stronę Karbia aż do dzisiejszej ulicy Łanowej. Był to tzw. stary trakt bytomski. W 1915 roku tą drogą miały kierować się furmanki z węglem w kierunku Karbia a stamtąd do kopalni Karsten-Zentrum. U jej wylotu znajdowała się komora celna. Na starych szkicach pojawiały się informacje, że korzystał z niej tramwaj konny. Ze starych, dziewiętnastowiecznych dokumentów, wynika że ludność korzystała ze starej drogi pieszej prowadzącej z Karbia do Miechowic (niewiadomo jednak, czy była 1 lub też 2 równoległe drogi). Nazwa traktu pochodzi od krajobrazu roztaczającego się wokół. Po obu stronach rozciągały się rozległe łany pól uprawnych. Działki te ukształtowały się zapewne jeszcze
w średniowieczu, choć część ziem wygospodarowano na skutek karczunku lasów. Wśród okolicznych  niw zauważalne były wyraźne ślady po dawnej działalności górniczej, m. in. po dawnym szybie „Pilger“ (dzisiaj już mniej czytelne). Układ ten został zakłócony ostatnio przez budowę nowej obwodnicy.

Felixstrasse (Feliksa)-kolejna nazwa pamiątkowa, nadana od imienia Madeiskiego, jednego z bardziej znaczących mieszkańców wsi, aktywnego w latach 50- 60. XIX wieku.

Florianstrasse (po wojnie jako Krakowska, ob. Włodarska )-ulica Floriana, zapewne od imienia innego mieszkańca wsi. Być może upamiętniono w ten sposób patrona hutnikówi strażaków. Gmina  Miechowice własną straż posiadała  przynajmniej od pocz. lat 60. XIX w.  Wytyczona pod koniec XIX wieku droga praktycznie dzisiaj nie istnieje.
 

Förstereiweg (Försterei im-w Leśnictwie)-droga biegnąca w kierunku leśniczówki. Dzisiaj określenie jest stosowane nieformalnie. W latach 60. XIX wieku projektowano wzdłuż drogi Ronota wzniesienie okazałych budynków, przed którymi miały powstać pięknie zakomponowane gazony, przypominające układ pałacowy. Koncepcja ta nie doczekała się jednak realizacji.

Friedenshortstrasse (Ostoi Pokoju po wojnie jako ulica Matki, ob. Matki Ewy)-ulica ta została wytyczona wkrótce po założeniu Ostoi Pokoju. Wcześniej była ona traktowana jako dominialna droga od dominium w kierunku do Skarotki, wcześniej korzystały z niej wozy (zufuhr) kierujące się z urobkiem ze złóż miechowickich do kopalni “Fryderyk“. Nazwa ulicy się o jednoznacznie na istnienie tej placówki, która stanowiła jeden z najważniejszych wyznaczników kulturowych i krajobrazowych dawnych Miechowic. Przed utworzeniem placówki „Friedenshorte“ na obszarze tym znajsdowała się szkółka leśna należąca do miejscowego dominium. Placówka wyróżnaiła się przede wszystkim w pracy edukacyjno-wychowawczej. Dla kierownictwa instytucji dojście Hitlera do władzy w roku 1933 przyczyniło się do wielu trudnień. Jednakże trudny okres nazizmu „Ostoja Pokuju“ przetrwała. Kres istnienia przyniósł rok 1945. Jako fundacja poniemiecka (i kościelna) musiała przestać istnieć. Zaczęło się to od konfiskaty kolejnych budynków należących do placówki. Nie pomogło także wprowadzenie polskiego zarządu. Do roku 1951 fundacja działała pod nazwą Zakład Opiekuńczo- Wychowawczy Ewy. W 1951 roku państwo przejęło 20 budynków, co w praktyce oznaczało likwidację „Ostoi“. Bardzo szybko historyczne budowle zostały zdewastowane (pomijając szkody górnicze) i zagrożone zawaleniem wyburzone. Po 1990 roku zmieniono powojenną nazwę ulicy na Matki Ewy, która była założycielką tej ewangelickiej placówki. Przywrócono jej dawny charakter. Społeczność ewangelicka wznowiła także działalność charytatywną, powołując do życia „Nową Ostoję Pokoju“. Została ona umieszczona w nowo wzniesionym budynku. Obecnie dużym problemem są szkody górnicze ze względu na prowadzone wydobycie w tym rejonie. Mniej więcej na wysokości 2/3 długości ulicy (od stronyzamku) przechodziła granica pomiędzy rejonami przynależnymi do parafii katolickich (dalej kierowała się w stronę zabudowań ratusza). W 1943 roku w związku z ciężką sytuacją żywnościową niemal naprzeciw obecnego wejścia do „Ostoi“ powstała na terenie dominium hala, w której rozprowadzano ziemniaki („Kartoffellagerhalle“).

Friedhofstrasse (do lat 70. jako Cmentarna– ob. Samotna)-pierwotna nazwa ulicy odwoływała się do założonego po 1906 roku cmentarza ewangelickiego. Obecna nazwa jest trudna do wytłumaczenia. Być może wskazuje na jej odludne usytuowanie w stosunku do innych części Miechowic. Po 1912 roku wzniesiono tam kaplicę i przylegajacy do niej barak. W latach 20. obok nekropolii wzniesiono baraki dla pracowników kopalni „Fryderyk“. Planowano tam także wznieść murowane domy dla robotników.

Friedrichsstrasse (po wojnie ul. Mickiewicza po 1950 roku M. Buczka, ob. Bławatkowa)-nazwa upamiętniająca króla Fryderyka Wielkiego. Przy tej ulicy znajdował się szyb „Fryderyk“, należący do tarnogórskiej kopalni „Fryderyk“.  Ulicom zazwyczaj nadawano jedynie imię panującego pomijając jego przydomek. Podobnie było w przypadku kopalni. Do 1970 roku przy Bławatkowej stała zabytkowa cechownia, rozebrana w związku z budową nowego osiedla.

Gartenstrasse (ob. Ogrodowa, tłumaczenie niemieckiej nazwy)-nazwa pochodziła od licznych ogródków działkowych znajdujących się w tej części osady. Do 1945 roku stowarzyszenie skupiające działkowiczów zaliczało się do najbardziej prężnych i licznych na terenie gminy. W latach 20. w pobliżu Ogrodowej wzniesiono tymczasowe baraki dla przesiedleńców.

Goethestrasse  (stanowiła przedłużenie ulicy Browarnianej, zniknęła z wykazu ulic zapewne po 1925 roku, za dawnymi ulicami Kurfürsten- i Blücherstrasse) -dawna nazwa tej ulicy poświęcona była największemu niemieckiemu poecie i dramaturgowi doby romantyzmu J. W. Goethemu (1749-1832), który był również podróżnikiem i teoretykiem sztuki. W 1790 roku odwiedził m. in. Tarnowskie Góry, pozostawiając dosyć ciekawe wspomnienia z podróży po Górnym Śląsku. Nie udało się ustalić, która to jest obecnie ulica na terenie Miechowic.

Grubenhof-w tłumaczeniu polskim oznacza podwórzec kopalniany usytuowany na terenie kopalni „Preussen”. Po wojnie nazwa nie otrzymała urzędowego odpowiednika polskiego.

Grünstrasse (po wojnie jako Zielona, ob. Bluszczowa)-nazwa zapewne wskazywała na istnienie w pobliżu terenów zielonych. Po wojnie przy tej ulicy przez kilka lat miało swoją siedzibę Towarzystwo Budowlane.

Grytzbergstrasse (do 1951 roku funkcjonowała jako Ulica Św. Barbary na pamiątkę istniejącej na wzgórzu kaplicy, ob. Wysoka)-ulica biorąca nazwę od pobliskiego Wzgórza Gryca. W latach 1924-25 roku w tym kwartale gminy tam wodociagi, co wiązało się z powstaniem na Grytzbergu przepompowni. Nieco poźńiej, bo w latach 1928- 29 okolice wzgórza zostały zgazyfikowana. Nastąpiło to zaraz po wybudowaniu kilku budynków. Obecna nazwa odnosi się do topografii terenu wskazując, że biegnie ona w kierunku wzniesienia Gryca. Nazwa Wysoka  nie oddaje jej dawnego historycznego charakteru.

Hermannstrasse (zaraz po wojnie funkcjonowała  jako Moniuszki, ob. Opolska). Pierwotne brzmienie być może pochodziło od imienia Kocksa, pierwszego dyrektora kopalni „Preussen“, zabitego 3 maja 1921 roku. Być może nazwa odnosiła się do geologa, który badał struktury złoż piasków na terenie Miechowic tuż przed uruchomieniem kopalni „Preussen“. Niewykluczone, że pochodzi od starożytnego imienia germańskiego, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza wojownika. Po wojnie nadano nazwę sugerującą, że ulica kierowała się na miasto Opole.

Hindenburgstrasse (ob. Frenzla)-niegdyś była to dawna droga bytomska (lub też drogą Główną czyli „Hauptstrasse“). Przez całe wieki była jedyną drogą, po której wozy poruszały się po wyłożonych na niej okrąglakach czyli ściętych drzewach. W 1826 roku określano ją jako „Dylowana droga“. W dokumentach z lat 20. XIX wieku wspominana jako Beuthener Wege. Od 2 połowy XIX do 1914 roku funkcjonowała jako „Chausee“ czyli szosę przelotową. Kilkakrotnie musiała ona być przebudowywana, jak i naprawiana 1826-1827. Nową nawierzchnię z funduszu budowy kopalń położono w latach 1840-1842. Wynikalo to zarówno z fatalnego jej stanu, jak i zwiększającego się ruchu. W 1907 roku szosę tą powiększono o 5 metrów, co wynikało z rozwijającego się transportu. Po II wojnie światowej celem upamiętnienia „wyzwolicieli“ to znaczy żołnierzy Armii Czerwonej (po 1989 roku zamieniono ją na Frenzla). Niegdyś wzdłuż całej drogi były wspaniałe domy, niestety zostały one zburzone. Widoczne w końcowej jej części (na zakręcie) fragmenty chodników, czy raczej bruki wyznaczają granice dawnej zabudowy.  Wśród pozostałości można jeszcze dostrzec resztki wyburzonych stosunkowo niedawno budynków. Po dawnych ogródkach przylegających do tych posesji pozostały nieliczne drzewa owocowe.

Po 1860 roku wzdłuż szosy pojawiły się pierwsze okazałe obiekty. W tym czasie wzniesiono zabudowania cegielni należącej do Ignatzego Czihowskiego (wraz z drewnianym domem mieszkalnym i nowo wzniesioną stajnią), mniej więcej w tym samym czasie wybudowano dom Kazimierza Żyli. Od strony Karbia, przy zbiegu z drogą odchodzącą do kopalni Maria wybudowano dwukondygnacyjny dom Norberta Pietzki, który zajmował się przewozem towarów. Z biegiem czasu wznoszono kolejne obiekty mieszkalne (i nie tylko). Na przełomie XIX i XX wieku wzdłuż tej ulicy znajdowały się przede wszystkim domy będące własnością najbardziej zamożnych mieszkańców wsi. Byli to przede wszystkim rzemieślnicy, właściciele lokali gastronomicznych oraz właściciele sklepów. Handlowano m.in. porcelaną, towarami kolonialnymi. Jeden z kupców (niewątpliwie wyznania mojżeszowego) prowadził tzw. dom marcepanowy. Był nim Salo (mon) Karliner przy posesji nr 37. Sporą grupę mieszkańców stanowili szewcy. Przy szosie bytomskiej mieszkał jeden z pierwszych tutejszych drukarzy i księgarzy-Florian Ceglarek.

W tej reprezentacyjnej części gminy swój dom miał także wydawca W. Nowatius wraz z żoną, która była właścicielką drukarni. Z kolei przy posesji nr 14 zameldowany był handlarz winem prowadzący interes w Tarnowskich Górach (u Janetzka)-Albin Kubior. Wśród zabudowy na szczególną uwagę zasługiwała trójkondygnacyjna kamienica mieszcząca delikatesy (niestety obiekt ten już nie istnieje). Inny ciekawy obiekt utrwalony został na pocztówce. Była to kamienica nr 57, w której w 1907 roku funkcjonował warsztat stolarski Roberta Grabowskiego. W początkach XX wieku nadal wielu mieszkańców mających swoje domy przy tej ulicy trudniono się uprawą roli i hodowlą. Potwierdzaly to istniejące zabudowania gospodarcze (zwłaszcza od strony Karbia. Zazwyczaj były to rodziny, które wybudowały tam swoje domy jeszcze przed okresem industrializacji.

Zabudowa przy tej ulicy stale zmieniała się. Na przykładach niektórych osób można zobaczyć czego dowodem jest Valentin Kaczmarzyk. W połowie XIX mieszkał w niewielkim piętrowym domu, po kilkunastu latach mógł sobie pozwolić na wzniesienie okazałej kamienicy. Swoje dochody uzupełniał wynajmowaniem pomieszczeń w tym domu.

W 1926 roku najbogatszym mieszkańcem wsi (wedle wysokości obowiązkowego ubezpieczenia) był kupiec Nathan Eisenberg, kolejne miejsce zajmowała najpewniej Barbara Drzesga, a potem właściciel kina miechowickiego i współwłaściciel innych dwóch – Richard Broll. Do bogatych posesjonatów zaliczali się ponadto R. Czerwionka, aptekarz Rudolf Springer i B. Scheffczyk. Wzdłuż drogi powstały liczne sklepy i punkty usługowe m. in. sklep meblowo- trumienny P. Knauera (obiekt ten był przedstawiony na jednej ze starych widokówek).

Władze gminy Miechowice starały się o rozwój tej części Miechowic, przy ich dotychczasowego charakteru. W 1926 roku na zakolu obecnej ulicy Frenzla u zbiegu z ulicą Reptowskiej przewidywano założenie placu. Koncepcje te nie zostały jednak zrealizowane.

Hohenzollernstrasse (ob. Energetyki)-pierwotna, pamiątkowa nazwa miała uczcić pruską rodzinę panującą. Dzisiejsza odnosi się zaś do znajdującej się w pobliżu drogi elektrowni. W 1940 roku poza ogrodzeniem budynku szkoły II został założony obóz dla jeńców radzieckich i brytyjskich pracujących na miejscowej kopalni. Mieścił się on na ulicy Energetyki. Stale przetrzymywano tam około 1300 więźniów. Obiekty te zostały również wykorzystane przez władze komunistyczne. Umieszczono tam osoby uznane za Niemców (w tym wielu jeńców), zatrudniając ich w charakterze pracowników przymusowych Zabrzańskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, do którego to kopalnia „Miechowice” wówczas należała. Otwarcie obozu pracy przymusowej nastąpiło 27 VII 1945. Kierownikiem został niejaki Jendryś. Zmarłych tam robotników pochowano na cmentarzach w Miechowicach i Mikulczycach (udokumentowano tam 34 zgony).

Holteistrasse (ob. Michaloka) – dawny jej patron Eduard von Holtei (1798-1880) to niemiecki pisarz i poeta romantyczny, aktor, przyjaciel Mickiewicza, jeden z pierwszych tłlumaczy jego utworów na niemiecki. Uznawany był za najbardziej wszechstronną i barwną postać kojarzoną ze światem kultury Dolnego Śląska. Michalok to postać związana z Górnym Śląskiem (być może z Miechowicami), jednakże nie ma na temat tej postaci żadnych konkretnych wiadomości.

Kanalstrasse- nazwa tej ulicy pojawiła się w wykazie ulic nalężących do drugiego obwodu wyborczego podczas wyborów gminnych z 1924 roku. Wskazywała na istnienie w tym rejonie kanału odprowadzającego wodę. Droga ta usytuowana była między dzisiejszą ulicą Racjonalizatorów, kopalnią, Szybem Południowym i Przelotową. W 1924 roku przy tej drodze istniała jedna z najstarszych chałup (ponad stuletnia)-własność Kaczmarczyka. Ulicy tej nie uwzględnił plan z 1926 roku, stąd trudno wskazać jej lokalizację.

Kirchstrasse (Kościelna, po 1949 Mickiewicza, potem Marka, by potem zmienić brzmienie na Rewolucji 1905, ob. Andersa), pierwotna nazwa wskazywała na drogę do świątyni św. Krzyża, przy której została wytyczona. Była to stara droga komunikacyjna. Na początku XX wieku stan tej drogi był fatalny, grzęzło się w błocie. Obok przydrożnych zabudowań wznosiły się drewniane ogrodzenia. W 1915 roku władze gminy uznały drogę za zniszczoną stąd starały się wyelimować z niej furmanki z węglem. Dlatego starano się zainteresować jej znaczeniem władze prowincjonalne. Proponowano potraktować ją jako drogę krajową i wojskową łączącą Bytom-Miechowice-Repty-Tarnowskie Góry lub też na linii Miechowice-Stolarzowice-Górniki-Tarnowskie Góry.

Tuż przed I wojną światową przystąpiono do brukowania tej szosy, a następnie do stopniowego podłączenia zabudowań znajdujących się wzdłuż drogi do systemu kanalizacji realizowanej według koncepcji inżyniera Rosenquista. Z tego względu nakładano liczne kary na przejeżdżających tam wekturantów. Tym bardziej, że blisko jej wylotu znajdował się tam targ, gdzie w sobotę gromadziły się tłumy ludzi (z Miechowic, Karbia, Bobrka, Rokitnicy). Podczas corocznych odpustów ustawiano tam liczne kramy i budy. Towarzyszył temu powiatowy festyn młodzieżowy.

Po 1915 roku przystąpiono do prac brukarskich, w późniejszym okresie posesje przy niej znajdujące się przyłączano do wodociągów. Przy wejściu do okolicznych domów widoczne były charakterystyczne dla Górnego Śląska lauby (altany). Za urzędowania Lazarka stan tej ulicy się poprawił na tyle, że miechowiczanie mieszkający tam w latach 20. zaliczali się bardziej majętnych i prominentych osób, wśród których najbogatszym był zapewne Paul Dittrich. Do bardziej reprezentacyjnych sklepów funkcjonujących przy tej ulicy zaliczał się sklep Ignatza Nischwitza z ubiorami damskimi i męskimi (pod nr 12). W 1927 roku pod numerem 33 znajdowała się drogeria-„Zamkowa” prowadzona przez Josefa Jantasa. Obecna nazwa wprowadzona po 1989 roku upamiętnia polskiego generała tworcy i dowódcy  II Korpusu Polskiego, który zasłynął ze zdobycia klasztoru na Monte Cassino w maju 1945 roku.

Klein Parkstrasse- (ob. Przelotowa), stanowiła boczną odnogę ulicy Parkowej, łącząc się z obecną ulicą Racjonalizatorów. Klein Strasse po wojnie nazywała się Krótka. Przy tej ulicy znajdowało się kilka budynków mieszkalnych , obok których znajdowały się budynki gospodarcze. Jednym z nich był dom należący do L. Gryczyka, w którym w latach 20. znajdował się sklep.

Kronprinzstrasse (Cesarzewicza -ob. Łaszczyka) -jej pierwotna brzmienie odnosiło się tytułu noszonego przez pruskiego następcę tronu. Dzisiejsza upamiętnia zaś miechowiczanina Józefa Lasczyka (stosowana jest zła forma nazwiska Łasczyk), kierownika wielu polskich organizacji na terenie Miechowic. Przy tej ulicy znajdował się Jugendheim, w którym po wojnie umieszczono Dom Ludowy. W latach 50. i 60. dochodziło tam do wielu awantur pomiędzy mieszkańcami a przyjezdnymi zamieszkujacymi w dwóch Domach Górnika działajacych niegdyś przy ulicy Racjonalizatorów.

 

Karferstrasse (ob. Karbowska)-nazwa ulicy wiodącej w kierunku dawnej kolonii miechowickiej, potem odrębnej gminy. W dokumentach z 1913 roku ulica ta pojawiała się też pod nazwą Herrschaftliche Weg czyli jako droga Pańska.

Klarastrasse (ob. Niska)-dawna nazwa odnosiła się do dawnego źródła. Było ono zlokalizowane na terenie Parku Pałacowego, które włączone do systemu kanalizacji (1916-1917). Współczesna nazwa odwołuje się zapewne do jej usytuowania w stosunku do okolicznych dróg i zabudowań. Obszar znajduje się w pewnym obniżeniu, niedaleko dawniej płynął Rów Miechowicki.

Klosterstrasse (po 1949 roku Mickiewicza, potem Karola Marksa, ob. Warszawska)-nazwa wskazująca na istnienie klasztoru elżbietanek, wzniesionego pod koniec XIX wieku. Po wojnie wprowadzono nową nazwę, która zasadniczo nie oddaje sugerowanego przezeń kierunku jej przebiegu (w stronę Warszawy). Decyzja o przemianowaniu jej nazwy miała z całą pewnością podtekst polityczny.

Kubothstrasse (do 1949 roku funkcjonowała jako Kubota, po czym zmieniono jej nazwę na górnośląskiego komunistę Józefa Wieczorka, ob. Styczyńskiego)-pierwszą nazwę nadano dla uhonorowania proboszcza, który przyczynił się do powstania kościoła Bożego Ciała. Po wojnie postać zasłużonego księdza zastąpiono postacią związaną wprawdzie z Górnym Śląskiem, jednakże mającą nic wspólnego z Miechowicami. Został nim W. Styczyński (1872-1922), Wielkopolanin, polski działacz narodowy i lekarz, od roku 1901 roku mieszkającym w Gliwicach, gdzie przyczynijając się do ożywienia polskości na terenie miasta. Został zamordowany przez bojówkarza niemieckiego.

Kuhnstrasse (po wojnie jako ul. Chrobrego, ob. Elsnera)- ulicy tej początkowo patronował dyrektor górniczy Stanisław Kuhna zmarły w 1911 roku. Był on synem znanego i bogatego chłopa miechowickiego - Alberta. Został on upamiętniony został w poemacie N. Bonczyka. Droga ta wytyczona została w 1907 roku, zabudowano ją stopnioweo po 1909 roku. Przy tej ulicy większość działek należało do pierwszego dyrektora kopalni „Preussen“. Dzisiejsza nazwa upamiętnia Józefa Antoniego Franciszka (lub też Józefa Ksawerego) Elsnera (1769-1854), nauczyciela Chopina urodzonego w Grodkowie na Śląsku, wybitnego kompozytora, muzyka i teoretyka pochodzenia niemieckiego.

Kurfürststraße (Elektorska, po wojnie jako I. Paderewskiego, ob. Skośna), ulicę nazwano od tytularnego określenia władców pruskich. Polska nazwa odnosi się do jej charakterystycznego usytuowania „po skosie“. Po 1922 roku wznoszono tam domy dla rodzin robotniczych. Jeden z bloków miał pomieścić 22 rodziny (nr 6,8). Jeden z najstarszych obiektów tam powstałych był dom Jakoba Pietruschki powstały po  1911roku. Był on kilkakrotnie przebudowywany. Po 1930 roku znajdowała się tam czyszczalnia (Putzreifen).  Wcześniej pod numerem 7 powstał piętrowy dom Paula Menczika (z 1903 roku) i należącą  do niego zabudową i ubikacją.

Lazarettstrasse (ob. A. Wolnego)- jej pierwotna nazwa nawiązywała do dawnego szpitala gminnego, a nie jak sama nazwa sugeruje szpitala wojskowego. Szpital ten funkcjonował w latach 1878-1904. Po 1879 roku gmina musiała spłacać pożyczkę zaciągnięta dla „wyszynkowania domostewa dla horych”. Zbiegiem czasu obiekt ten nie spełniał odpowiednich wymogów. Dlatego od 1904 roku w obiekcie określanym jako „altes Dorflazarett“ umieszczono dwa mieszkania dla urzędników gminy. Przy tej ulicy niegdyś czynny był szyb kopalni „Fryderyk“- „Sperber“. W tym rejonie gminy swoje domy posiadało wielu szanowanych i bogatych obywateli gminy, m. in. R. Gnida. Przy ulicy Wolnego planowano w 1929 roku powstanie nowoczesnego stadionu piłkarskiego, którego autorem był E. Wieczorek. Przy tej ulicy miał także zostać ulokowany cmentarz parafii Bożego Ciała (planowany już po 1926, roku, jednak do rozmów z władzami gminy doszło w tej sprawie dopiero w 1938 roku). Po 1929 roku Philipp Madeiski wraz z P. Kowolikiem uruchomił tam dużą cegielnię, potem wycofał się on z tej spółki. Od 1945 roku budynki zakładu były stopniowo rozkradane, na co zwrócił uwagę radzie gminy jeden z krewnych Madeiskiego. Domagał się zwolnienia zatrudnionego stróża i przyjęcia nowego, który lepiej by wypełniał powierzone obowiązki. Z biegiem czasu budynki te zostały rozebrane. Obecny patron to powstaniec, który wedle powszechnej opinii zginął w Miechowicach podczas III powstania (w pobliżu zamku).  

Marktplatz (po 1933 roku Adolf – Hitler Platz, po wojnie oraz obecnie plac Niepodleglości)- pierwotna nazwa oddawała w pełni charakter i funkcję tego miejsca. Od początku XX wieku regularnie odbywały się tam cotygodniowe sobotnie targi  i corocznie jarmarki. Do lat dwudziestych służył on także jako miejsce do ćwiczeń gimnastycznych. Po 1935 roku przemianowano go na plac A. Hitlera. W 1925 roku planowano tam wznieść publiczne solidne ubikacje- projekt przewidywał wzniesienie altany drewnianej z odrębną cześcią dla kobiet imężczyzn. Targi na tym miejscu odbywały się jeszcze przez kilka lat po wojnie (Gminna Rada Narodowa w 1948 roku uchwaliła nowy regulamin ich odbywania). W tym samym czasie zmieniono dni ich odbywania z soboty na środy.  Od lat 20. na miechowickim placu targowym z okazji odpustów pojawiałysię  karuzele będące  niewątpliwą atrakcją dla młodzieży. Tradycja ta ptrzetrwała do lat 50. Obecna nazwa Niepodległości utrzymała się przez cały okres powojenny.

Mittelstrasse (ulica Średnia, ob. Dolna)-odnosząca do jej położenia. Należała ona do najstarszych na terenie Miechowic, jej wytyczenie nastąpiło na przełomie XVIII/XIX wieku. Kolejne poważne prace remontowe przy tej drodze prowadzono po 1842 roku. Nie pełniła ona funkcji komunikacyjnej, gdyż przebiegała wzdłuż bardzo rwącego cieku czyli Rowu Miechowickiego.

W pobliżu drogi rozciągały się łąki, niedaleko też znajdował się ponadto młyn, który usytuowany był nad stawem usytuowanym na obszarze przylegającym do parku pałacowego. Z nazwiska znamy tylko kilku jego dzierżawców. Pod koniec XVIII wieku młynarzem był Johann Waller. W 1804 roku zastąpił go Matthes Rieners,  w 1839 roku prowadził go Johann Olex. Okolice młyna były niegdyś popularnym miejscem spotkań młodzieży (w okresie odpustów).

Obecną nazwę należy zapewne tłumaczyć faktem, że ulica ta łagodnie opada z wyżej położonego terenu Miechowic, w kierunku dolnej części miejscowości (w stronę nieistniejącego już potoku Rowu Miechowickiego). Po 1867 roku przy tej ulicy ojciec Bonczyka wzniósl nowy dom mieszkalny. Było to możliwe dzięki temu, że Valentin Bonczyk dzięki pracy na kopalni poprawił swoje warunki materialne.

Moltkestrasse (nazwa zaniknęła zapewne w początkach lat 20.)-nazwa pamiątkowa, poświęcona wybitnemu pruskiemu feldmarszałkowi, i znakomitemu strategowi, a zarazem teoretykowi wojskowości Helmutowi Karlowi Bernhardowi von Moltke (1800- 1891). Ulica ta zapewne zaniknęła

w początkach lat. 20. Była najpewniej przedłużeniem jednej z dróg na wysokości Parku Miechowickiego.

 

Mozartstrasse- ulica nazwana na cześć słynnego XVIII-wiecznego kompozytora szkoły wiedeńskiej, a zarazem znakomitego wirtuoza gry na instrumentach W. A. Mozarta (1756-1791). Nazwy tej nie ma w wykazie ulic podanych przez Lazarka, jednak pojawiła się w dokumentach z około 1910 roku. Po 1920 roku stanowiła przedłużenie jednej z bocznych ulic w rejonie Górnych Miechowic. Przed 1925 rokiem została ona usunięta.

Mühlstrasse (czyli Młyńska od 1945 roku do dziś jako Stara)- droga ta biegła w kierunku istniejącego niegdyś młyna, zapewne należącego do dominium. Dzisiejsze określenie sugeruje jej dawne pochodzenie. Droga wiodła do dawnego młyna funkcjującego jeszcze w XIX wieku na obszarze dzisiejszego parku, obok nie istniejącego już tam stawu.

Neuvictoriastrasse (ob. Lipowa)-nazwa wskazująca, na fakt, że ulica kierowała się w stronę szybu „Neu Victoria“ istniejącego na terenie Karbia. Dzisiejsza nazwa wywodzi się od pojęcia „włodarz“ oznaczającego zarządcę dóbr. Jest to oznaczenie bardzo przypadkowe i nie mające żadnego uzasadnienia.

Neue Pfarrstrasse (po wojnie jako 3 maja -do 1948 roku, ob. Kasztanowa)-ulica upamiętniała nowo wzniesioną (wytyczona po 1913 roku) świątynię Bożego Ciała i powstałych nieco później zabudowań kościelnych. Przy dzisiejszej ulicy nie ma i nie było żadnych kasztanowców za wyjątkiem jednego rosnącego na podwórzu dawnej szkoły III.

Parkstrasse (po wojnie funkcjonowała jako Parkowa, ob. Przelotowa) w roku 1914 prowadzono przy niej prace kamieniarskie. Prace te wykonywały dwie firmy: Granitbrück-N. Schall z Wrocławia i od Lex & Remien z Katowic. Została ona wytyczona począwszy od ulicy Łąkowej, biegnąc nieco po skosie, równolegle do parku w kierunku dzisiejszej ulicy Frenzla. Droga kończyła się przy placu obok przystanku tramwajowego. Obok znajdował się budynek, gdzie wydawano mleko. Naprzeciw domu mlec znego w 1927 roku planowano wzniesienie stacji benzynowej firmy Rhenania- Ossag z Düsseldorfu.

Pilgerschacht (ob. Szyb Pilgera)– nazwa pochodząca od dawnego szybu „Pilger“ należącego do kopalni „Fryderyk“, a usytuowanego przy granicy z Karbiem. Na jego użytek powstała linia kolei wąskotorowej, co ułatwiało transport urobku. Ten fragment Miechowic pojawiał się na kilku rodzajach widokówek, które pokazują wygląd szybu. Jest przedłużeniem ulicy Alberta. Dzisiaj drogę tą przecina obwodnica.

Reptenerstrasse (ob. Reptowska), której nazwa jednoznacznie sugeruje, że prowadzi
w kierunku miejscowości Repty. Jednakże wraz z obecną ulica Wolnego i Zjednoczenia traktowano ją jako trakt komunikacyjny biegnący w kierunku Tarnowskich Gór. Z 1913 roku pochodzi projekt okazałego 2 piętrowego domu przy Reptowskiej należącego do Johanna Spintzyka. Przy budynbku projektowano założenie atelier fotograficzne usytuowane w piętrowej przybudówce przykrytej szklanym dachem. Trudno stwierdzić czy doszło do jego otwarcia i czy mieścił się tam zakład fotografa Hugo Gabriela, działającego już w okresie I wojny. Budynek miał też posiadać okazałą jak na tamte czasy łazienkę, co było raczej czymś niezwykłym. Polska nazwa ulicy jest dosłownym tłumaczeniem jej niemieckiego odpowiednika. W końcowej jej części odchodziła tej ulicy droga
prowadząca w kierunku Dąbrowy Miejskiej, która oczywiście przebiegała przez las miechowicki. Na ulicy tej znajdowały się niegdyś dosyć okazałe jednopiętrowe domy. W jednym z nich mieściła się drogeria, która w 1922 roku zapewne należała do drogerzysty Alfreda Rosenthala.

Rokittnitzerstrasse (potem Nordschacht-Martinauerstrasse, po wojnie funkcjonowała jako Rokitnicka, ob. Frenzla) droga biegnąca w kierunku Rokitnicy. Po 1935 roku oprócz zmienionej nazwy Rokitnicy dodano określenie Szyb Północny. Został on wówczas ponownie uruchomiony.Wzdłuż tej drogi w XIX wieku powstało wiele zabudowań. W 1863 roku rozbudowano powstały wcześniej dom krawca Johanna Jakschika. Do dawnego obiektu dostawiono dobudówkę mającą pełnić funkcję piekarni. Budynek posiadał także podpiwniczenie (jako jeden z nielicznych). Obok niego znajdowała się stodoła. Między tą dużą posesją znajdowały drogi dojazdowe, przy jednej z nich znajdowała się piwnica służąca do przechowywania piwa, przy kolejnej z nich mieściła się gospoda. Drugi szynk (arenda) znajdował się po drugiej strony szosy wiodącej na Rokitnicę. Zapewne należała do najstarszych gospód miechowickich (obok karczmy na Karbiu), której dzierżawcami byli wymienieni przez Bonczyka Żydzi.

Saarlandstrasse (dzisiaj jest to ulica Nowa)-ulica powstała na przełomie 1938 i 1939. Wprowadzenie tej nazwy wiązało się ze względami politycznymi. Zagłębie Saary to przemysłowy region Niemiec (leżący przy granicy z Luksemburgiem), który po 1919 roku został okupowany był on przez Francję. Francuzi mieli zajmować ten wazny gospodarczo region do czasu spłacenia przez Niemcy reparacji wojennych. Kraj Saary wrócił do Niemiec w 1935 roku, po wcześniej przeprowadzonym referendum. Nastąpiło to dwa lata po przejęciu władzy w Niemczech przez Hitlera.

Schillerstraße (po wojnie jako Piastowska, ob. Barlickiego)-dawna nazwa miała uczcić pamięć słynnego niemieckiego poetę doby romatyzmu, dramaturga, a zarazem teoretyka literatury -  F. Schillera (1759-1805). Obecnie patronuje jej Norbert Barlicki (1880-1941) publicysta, nauczyciel i działacz PPS, późniejszy więzień KL Auschwitz.

Schlageterstrasse (ob. Pawła Gołąbka[1] )-nazwa tej ulicy pojawiła się po 1933 roku, gdyż nie ma jej na planach z lat 20. Niemiecka nazwa sugeruje, iż na tej drodze dochodziło do licznych pobić. W 1938 roku powstał tam piętrowy dom Waltera (Eingenheim) dla mieszkańca Bobrka -Waltera Jelenia. W sąsiedztwie planowano wznieść kolejne jednopiętrowe obiekty mieszkalne tego typu.

Schlosshof (plac Zamkowy), nazwa pochodzi od jego usytuowania naprzeciw dawnego parku pałacowego. W jego sąsiedztwie znajdowała się znana restauracja Schindlera.

Schloßstrasse (ob. Zamkowa, w latach 1981-1989 J. Wilczoka), przy drodze wiodącej bezpośrednio do pałacu w 1860 roku wznosiły się następujące obiekty: dom ogrodnika, tzw. herrschaftbauschule, po przeciwnej zaś stronie (na obszarze przylegającym do parku) nowo wzniesiona cegielnia. Jej właścicielami byli wówczas Joseph i Blasius Schlientzkowie z Ziemięcic. Przy drodze wybudowano w 1855 roku okazały trzykondygnacyjny dom ogrodnika, według projektu R. Nottebohna. Powojenny patron to zapewne komunistyczny śląski działacz, być może powiązany z KPD. Po 1989 roku powrócono do pierwotnej j nazwy.


 

[1] Działacz polskich organizacji funkcjonujących w Miechowicach, uczestnik powstania po wojnie przewodniczący miejscowej filii Związku Powstańców Śląskich. Do 1981 roku funkcjonowała jako ulica Jasna.

Schulerstrasse (jako Szkolna funkcjonowała do pocz. lat 50.- ob. Stroma)-prowadziła ona w stronę najstarszej ze szkół miechowickich. Współczesne określenie odnosi się do jej usytuowania na wzniesieniu.

Schwarzen Weg (do lat 70 funkcjonowała jako Czarna Droga, ob. J.Dzierżona)-pierwotna nazwa (czarna droga) była kojarzona z otaczającym ten fragment gminy krajobrazem będącym efektem degradacji środowiska lub też od koleru tej drogi. Po wojnie ulicę tą wydłużono wytyczając jej fragment przez obszar dawnego dominium. Dzisiaj jej patronem jest Jan Dzierżoń vel Johann Dzierzon (1811-1906), śląski ksiądz, uczony, pszczelarz, pod koniec życia skonfliktowany z Kościołem i zasuspendowany. Należała do najstarszych dróg na terenie miejscowościach. Od czasów najdawniejszych korzystali z niej mieszkańcy bytomskiej części Rokitnicy podążajacy na nabożeństwa do starego drewnianego kościoła w parku.

Skaletzstrasse (po wojnie Graniczna, ob. H. Kołłątaja)-jej pierwotne brzmienie najprawdopodobnie pochodzi od nazwiska naczelnika gminy Karb z początku XX wieku. Powojenna nazwa polska odwoływała się do jej usytuowania na granicy Miechowic i Karbia. Najpewniej w tych okolicach występowały złoża wapienia. Ulica leży na granicy Miechowic i Karbia. Hugo Kołłątaj (1750-1812), wybitny ksiądz, publicysta i współtwórca Konstytucji 3 Maja.

Sonnenplatz (po wojnie przez wiele lat jako plac L. Waryńskiego, ob. Pl. Słoneczny)- nazwa zapewne odnosi się do nasłonecznionego charakteru tego miejsca. Pod koniec lat 30. Starano się na tym miejscu zorganizować nowy plac targowy, do czego jednak nie doszło.

Sonnenstrasse (Słoneczna)- jej nazwę można tłumaczyć podobnie jak określenie placu,z którym była skomunikowana.

Stollarzowitzerstrasse (w latach 1935-45 Stollarzowitzstraße, po 1945 roku Stolarzowicka, w 1951 roku na krótko przemianowana na Karola Marksa)-nazwa drogi bierze swoją nazwę z faktu, że kieruje się ona w stronę Stolarzowic. Jednak na starych planach z końca XIX wieku określano ją jako starowiejską (lub wiejską). Na odcinku przebiegającym tuż przy lesie oraz przez sam obszar leśny używano formy Stolarzowitzer Waldstrasse (Stolarzowicka Ulica Leśna). Najstarsza część tej ulicy łączyła pierwotnie dominium z Drzezgowcem, przy którym znajdowały się budynki gajowych. Stamtąd także wytyczono dukty w kierunku budynku leśniczówki. Potem stała się drogą komunikacyjną w kierunku Stolarzowic, którą pełni do dzisiaj. Zabudowa wzdłuż tej drogi zaczęła powstawać dopiero po 1907 roku. Wcześniej wzdłuż niej wznosiło się jedynie 10 domów mieszkalnych. Na planie Miechowic z 1938 roku trasę tą określoną jako drogę krajową.


Teichstrasse (Stawowa- ob. Gruntowa)-prowadząca w kierunku stawów istniejących na terenie kolonii Karb. Obecna nazwa zapewne pochodzi od tego, że na jej końcu znajdowały się działki rolne.

Tiele – Winkler Strasse (po wojnie jako Kopalniana, ob. Racjonalizatorów)-nazwa ulicy upamiętniała właścicieli Miechowic i pałacu. W jednym z dokumentów budowlanych z 1933 roku kwartał przy tej ulicy został określony jako dzielnica willowa. Tam znajdowały się budynki należące do kopalniach urzędników. Jedną z najokazalszych była willa doktora Larischa znajdująca się przed szkołą II (od strony kopalni) widniejąca na pocztówce z około 1910 roku. Piętrowa, z poddaszem łączącym elementy styulu pruskiego i stylu cottage (więźba dachowa), od północy znajdowała się parterowa dobudówka z tarasem wypoczynkowym. Po 1933 roku prowadzono przy niej poważne prace budowlane, polegające m. in. na przebudowie willi Larischa i znajdującej się nieopodal willi będącej własnością spółki „Preussengrube“.Ulica wiodła w stronę placu, przy którym zbiegały się także i inne drogi, np. Racjonalizatorów.Do dzisiaj zachował się stary słup oświetleniowy (podobny jest na placu Szpitalnym).

 Niegdyś znajdowały się tam dwa stawy (w tym tzw. Karbidka). Początkowo pierwsza powojenna nazwa odwoływała się do istniejącej na końcu drogi kopalni „Miechowice“. Kolejne jej brzmienie, nadane zapewne po 1951 roku odwołuje się do osób-innowatorów (kierujących się rozumem), wprowadzających postęp, nowoczesność (wiara w myślenie rozumowe). Z całą pewnością tego typu określenia były charakterystyczne dla czasów socjalizmu, popierającego w teorii „postępowe“ idee. Po wojnie u jej końca od strony pałacu znajdował się oficjalny postój taksówek, na planie z 1970 roku zaznaczono też istnienie publicznego szaletu (choć nie wiadomo czy tak było naprawdę).

 

Valeskaplatz (po wojnie Plac Wyzwolenia, pl. Szpitalny)-plac niegdyś  upamiętniał osobę Valeski von Winkler (1829-1880). Jako osoba wrażliwa na krzywdę innych ustanowiła fundację na rzecz osób biednych. Współczesna nazwa wskazuje na funkcjonowanie szpitala. Jest on czynny do dzisiaj w budynku niegdyś w skład „Ostoi Pokoju“. Pierwszy obiekt został wzniesiony po 1890 roku. Potem był wielokrotnie przebudowany i rozbudowany. Dawny parterowy obiekt z poddaszym i drewnianym ogrodzeniem ukazany jest na pocztówce – składance z 1912 roku. W 1951 roku obiekt ten (podobnie jak cały majątek) został odebrany wspólnocie ewangelickiej i przeznaczony na potrzeby „użyteczności publicznej“. Stan taki istnieje do dzisiaj. W 1930 roku znajdował się przy nim pod numerem 3 sklep z ubiorami dla eleganckich panów i pań prowadzony przez W. Czecha. W latach 30. przy placu diałała także drogeria „Zamkowa“. Najwyższy punkt w tym miejscu wynosi 304 m n. p. m. Na placu zachował słup oświeleniowy z 1927 roku (drugi u wylotu ul. Racjonalizatorów).

DSCN3512 DSCN3513 DSCN3514 DSCN3515 lightbox jquery tutorialby VisualLightBox.com v6.1

Verbindungstrasse (ob. Zjednoczenia)-polska nazwa jest przybliżonym tłumaczeniem niemieckiego określenia, które można także interpretować jako połączenie, złączenie. Zapewne była to nazwa upamiętniająca scalenie dóbr miechowickich w końcu XVIII wieku, choć nie wykluczone jest odniesienie do powstania Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r. Jej pochodzenie mozna też tłumaczyć inaczej. Ulica Zjednoczenia była niejako łącznikiem pomiędzy wylotem Kościelnej i Stolarzowicką. Przez długi czas pełniła ważną rolę komunikacyjną. W dokumentach z 1915 roku wzmiankowana jest jako stara drogi pomiędzy Bytomiem- Karbiem Miechowicami- Stolarzowicami -Rokitnicą i Reptami. Jej funkcję przejęła potem Stolarzowicka.

Wetterschacht-nazwa odnosząca się do istniejącego tam szybu kopalni „Fryderyk“ -„Pogoda“.

Wiesenstrasse (po wojnie jako Łączna, po 1951 roku jako Młodej Gwardii, ob.
L. Chroboka)
-jej niemieckie znaczenie jest łatwe do wytłumaczenia, ponieważ w początkach XX wieku rozciagały się tam łąki, dzisiejsza nazwa została wprowadzona po 1989 roku dla uhonorowania miechowickiego nauczyciela i historyka. Na planie z 1978 roku zaznaczono istnienie cmentarza, co jest jednak błędną informacją.

Wikarekstrasse (po wojnie Oświęcimska, ob. Jaskółcza)-nazwa nadana na cześć jednego z bardziej znanych mieszkańców Franza Wikarka. Przy ulicy tej znajdowało się kilka posesji należących do rodziny Wikarek. Jeden z domów (pod nr 5) należał zaś dla górnika Christiana i został wzniesiony przez Karola Segnitza.

Nowe ulice wytyczone zostały po 1947 roku. Zdecydowane większość z nich pojawiła się wraz z powstaniem domków fińskich. Nowe ulice powstawały także w innych miejscach Miechowic. Do nowych ulic zaliczają się: Aleja Jana Nowaka Jeziorańskiego, Asnyka, Bogusławskiego, Brzask, Bukowa, Chłopska, Cisowa, Dębowa, Długosza, Dolnośląska (biegnąca równolegle do tzw. autostrady), Drobczyka, Graniczna, Elektrownia, Aleksandra Felińskiego, Francuska, Jaśminowa, Jesionowa, Leszczynowa (początkowo była to ulica Joliot- Curie), Lipowa, Nickla, Olchowa, 8 marca, Pogodna, Relaksowa, Rolna, Stara, Stroma, Szyb Zachodni[1], Świerkowa, Wiązowa, Wieniawskiego (dawniej 22-Lipca), Wierzbowa, Wiosny Ludów, Wiśniowa (przed 1989 rokiem Komuny Paryskiej), Zgody. Planowane ulice w związku z budową osiedla zostały naniesione na plan z 1978 roku (nie wszystkie z nich zostały wytyczone). Dzięki temu można zorientować się w planach ówczesnego zagospodarowania przestrzennego.

 


 

[1] Nazwa od zamkniętego szybu zlokalizowanego w zachodniej części gminy, na obszarze lasu Miechowicko- Rokitnickiego.

 

 

Główna